Partycypacja – pytania i odpowiedzi

Partycypacja to proces, w trakcie którego przedstawiciele społeczeństwa uzyskują wpływ, a pośrednio i kontrolę, nad decyzjami władz publicznych, gdy te decyzje mają bezpośredni lub pośredni wpływ na ich własne interesy. Partycypację taką odróżnia się od tradycyjnego udziału w procesie wyborczym i jest ona organizowana innymi metodami”.

Na podstawie Obywatele współdecydują. Przewodnik po partycypacji społecznej. K Wygnański, D. Długosz, Warszawa 2005

Partycypacja to nie tylko przywilej obywateli i pacjentów. Partycypacja jest także obowiązkiem administracji publicznej. W roku 2004 weszła w życie ustawa o działalności pożytku publicznego, która ustanowiła w odniesieniu do wszystkich organów administracji publicznej obowiązek współpracy z organizacjami pozarządowymi, w dwóch ważnych dla partycypacji społecznej formach:

• konsultacji projektów aktów prawnych
• tworzeniu wspólnych, publiczno-społecznych ciał konsultacyjnych

Partycypacja = udział w konsultacjach społecznych + udział w ciałach decyzyjnych (lokalnych lub centralnych).

Tak, reguluje to prawo UE - rekomendacja Rady Europy Nr R (2000) 5 dotycząca tworzenia ciał partycypacji obywateli i pacjentów w procesie podejmowania decyzji dotyczących zdrowia. W świetle jej zapisów:

• Rządy państw członkowskich mają zapewnić partycypację obywateli w podejmowaniu decyzji na wszystkich poziomach systemu ochrony zdrowia – narodowym, regionalnym I lokalnym
• Mają tworzyć prawne struktury i określić zasady wspierające partycypację obywateli i prawa pacjentów

Partycypować mogą i powinni wszyscy:

• Przedstawiciele pacjentów, organizacje i stowarzyszenia pacjenckie
• Pacjenci indywidualni
• Obywatele
• Władza – administracja publiczna wszystkich szczebli – centralna, lokalna
• Inni interesariusze systemu – lekarze, pielęgniarki, świadczeniodawcy, farmaceuci, producenci

Partycypacja to wzajemne wspieranie się władzy i obywateli we wspólnym podejmowaniu decyzji.

Tak, partycypacja daje władzy szereg korzyści:

• Lepsze prawo
• Łatwiejsze wdrażanie zmian
• Lepszy system ochrony zdrowia
• Mniejsze wydatki na zdrowie
• Lepsze rządzenie
• Lepsze wyniki sondaży przedwyborczych.

Partycypacja daje obywatelom następujące korzyści:

• Wpływ na podejmowane decyzje
• Wpływ na kształt zmian systemowych
• Wpływ na wydawanie publicznych pieniędzy
• Zaspokajanie potrzeb grup społecznych
• Rozwiązanie problemów środowiska pacjenckiego

Można partycypować na różne sposoby:

• Sprawdzać Informować
• Badać, opiniować
• Brać udział w konsultacjach społecznych
• Oceniać skutki regulacji (OSR) z perspektywy społecznej
• Decydować w ciałach decyzyjnych w ochronie zdrowia

Ale partycypowanie to głownie informowanie, konsultowanie i współdecydowanie.

Informowanie. Jest to relacja jednokierunkowa — administracja informuje o decyzjach lub procedurach, które dotyczą obywateli. Informowanie może mieć formę bierną (dostęp do informacji) lub aktywną (promocja, ogłoszenia, spotkania etc.).

Konsultowanie. Relacja ma charakter dwustronny — administracja proponuje rozwiązania i zbiera opinie na ich temat. Proces jest rozłożony w czasie — najpierw jest informacja o proponowanych rozwiązaniach, potem następuje zbieranie opinii na ich temat.

Współdecydowanie. Chodzi tu nie tyle o uzyskanie opinii na temat propozycji administracji, ile o autentyczne partnerstwo w budowaniu rozwiązań. Strony wspólnie definiują problemy i szukają dobrych rozwiązań. Komunikacja ma charakter równoczesny — proces projektowania rozwiązań i ich konsultowania następują jednocześnie. Partycypacja oparta jest o uznanie zasady partnerstwa jako podstawy wzajemnych relacji administracji i obywateli.

• decydują całkowicie jednostronnie i samodzielnie, nie informując opinii publicznej;
• decydują całkowicie jednostronnie i samodzielnie, ale informują opinię o podjętych decyzjach po ich podjęciu;
• decydują całkowicie jednostronnie i samodzielnie, ale oprócz informowania opinii społecznej o podejmowanych decyzjach po ich podjęciu szeroko uzasadniają te decyzje, nakłaniając do ich akceptacji;
• przed podjęciem decyzji informują o swych planach i przyjmują do wiadomości pojawiające się opinie społeczne, wykorzystując je w mniejszym lub większym stopniu do zmiany treści decyzji;
• przed podjęciem decyzji zasięgają aktywnie opinii poszczególnych obywateli (wybranych liderów, ekspertów) czy też korzystają z wysłuchań publicznych, sondaży telefonicznych, badań opinii publicznej;
• przed podjęciem decyzji aktywnie zasięgają opinii, przeprowadzając konsultacje społeczne z różnymi grupami społecznymi i ich reprezentacjami (organizacjami) na podstawie wymogów prawa lub politycznej woli;
• przed podjęciem decyzji zasięgają opinii w ramach ustawowo powołanych przez państwo publicznych instytucji konsultacyjnych i opiniodawczych, których wysłuchanie ma charakter obowiązkowy;
• przed podjęciem decyzji współpracują z partnerami społecznymi (negocjacje, wspólne planowanie, osiąganie konsensusu) i wspólnie z nimi podejmują kompromisową, wspólną decyzję na przykład w formie porozumienia lub wspólnego programu;
• przekazują podejmowanie decyzji grupom lub partnerom społecznym i akceptują te decyzje, kontrolując ewentualnie ich proceduralną legalność i poprawność oraz zgodność treści decyzji z obowiązującym porządkiem prawnym (na przykład referenda, układy zbiorowe pracy).

Polscy pacjenci i obywatele mogą brać udział w:

• Konsultacjach społecznych aktów prawnych MZ
• Sejmowej lub Senackiej Komisja Zdrowia
• Dialogu dla Zdrowia (?)
• Radzie Przejrzystości AOTM (?)
• Lokalnych ciałach decyzyjnych – rady społeczne szpitali, rady pożytku publicznego, rady potrzeb zdrowotnych

Przekonanie części polityków, że uzyskany mandat wyborczy daje im prawo do lekceważącego stosunku wobec pojawiających się w debacie głosów organizacji reprezentujących różne interesy społeczne, albo zapraszanie przez tych polityków do współpracy tylko takich organizacji, które uznają za sojuszników politycznych.

Niska kultura części administracji publicznej w zakresie współdziałania z partnerami społecznymi. Przejawia się to w słabym przygotowaniu administracji do prowadzenia konsultacji społecznych, pomijaniem części partnerów, nieprzestrzeganiem procedur prawnych regulujących konsultacje, przekazywaniem dokumentów do konsultacji „na ostatni moment”, formalistycznym traktowaniem konsultacji społecznych jako procedury, której celem jest jedynie uniknięcie zarzutów proceduralnych i protestów społecznych związanych z brakiem jakichkolwiek konsultacji.

Brak zwartych, dojrzałych sprawnych organizacyjnie i kompetentnych partnerów społecznych do prowadzenia dialogu z administracją publiczną, co skłania urzędników do twierdzenia, że takie konsultacje są tylko stratą czasu.

Niska kultura dialogu ze strony partnerów społecznych, brak próby zrozumienia interesów administracji publicznej czy urzędników, postawa roszczeniowa. Administracja z kolei nie potrafi wykorzystać zebranych w toku konsultacji opinii i propozycji.

Często spotykana praktyka ze strony administracji — niechęć do rozmowy z wieloma partnerami i swoiste wymuszanie federalizacji — jest naganna. To prawda, że ułatwia to pracę administracji, ale nie można z tego czynić warunku do rozmowy.

Na podstawie Obywatele współdecydują. Przewodnik po partycypacji społecznej. K Wygnański, D. Długosz, Warszawa 2005.

Zdrowie jest najważniejszą wartością dla 65% Polaków (Diagnoza społeczna 2013).

Badania TNS Pentor wskazują na to, że wg 80% respondentów przedstawiciele pacjentów powinni reprezentować obywateli w dialogu społecznym dotyczącym zdrowia.

ALE

Organizacje pacjenckie rzadko biorą udział w podejmowaniu decyzji w ochronie zdrowia. Poziom kapitału społecznego w Polsce jest niski (14% działa w organizacjach i wspólnotach, 15% działa na rzecz społeczności lokalnych)

DLATEGO

Potrzeba aktywnej promocji idei partycypacji wśród pacjentów i obywateli! To jest właśnie zadanie realizowanego przez Fundację MY Pacjenci projektu Pacjenci Decydują.